In dezelfde beteekenis spreken de kerkvaders van de christelijke religie of leer als το θειον δογμα, van de menschwording van Christus als δογμα της θεολογιας, van de waarheden des geloofs, die in en voor de kerk gelden als τα της ἐκκλησιας δογματα, en evenzoo van de leeringen der ketters als δογματα των ἑτεροδοξων enz.

In the same sense the church fathers speak of the Christian religion or doctrine as the divine dogma, of Christ’s incarnation as the dogma of theology, of the truths of the faith that are authoritative in and for the church as the dogmata of the church, and so forth.

godsdienstige of theologische dogmata ontleenen hun gezag alleen aan een Goddelijk getuigenis, hetzij dit bij de Heidenen uit een orakel of bij de Christenen uit de Schrift of, zooals bij de Roomchen, ook uit de kerk wordt vernomen.

By contrast, religious or theological dogmas owe their authority solely to a divine testimony, whether this is perceived, as among pagans, from an oracle, or, among Protestant Christians, from Scripture or, among Roman Catholics, from the magisterium of the church.

Gewoonlijk werd het woord echter in enger zin gebezigd, voor de doctrina evangelii et legis, voor die sententiae, quibus credi aut obtemperari necesse est propter mandatum Dei. Het omvatte dus niet alleen de leerstellige, maar ook de ethische waarheid. Later echter is het woord dogma nog enger begrensd geworden, doordat de doctrina legis van de doctrina evangelii onderscheiden en gescheiden werd; dogmata waren nu alleen die sententiae, quibus credi necesse est propter mandatum Dei.

As a rule, however, the word was used in a more restricted sense for the doctrine of gospel and law, for “the judgments which have to be believed and obeyed because of a mandate from God.” It therefore embraced not only doctrinal but also ethical truth. Later, however, the word was further delimited because the doctrine of the law was distinguished and separated from the doctrine of the gospel. Then only judgments that one must believe and obey because of a mandate from God qualified as “dogmata.”

Maar naast dat weten is er toch plaats voor een gelooven, dat op grond van de zedelijke vrijheid, in den kategorischen imperatief gewaarborgd, het bestaan van God, van de ziel en van hare onsterfelijkheid postuleert.

But next to this form of knowing there is room for a faith that, based on moral freedom and under warrant of the categorical imperative, postulates the existence of God, and the soul and its immortality.

Het komt er toch alles op aan, wat men in de dogmatiek onder systeem en systematische constructie verstaat.

In any case, everything in dogmatics depends on what one means by system and systematic construction.

Do gedachten Gods kunnen met elkander niet strijden en vormen dus noodzakelijk in zichzelve eene organische eenheid.

God’s thoughts cannot be opposed to one another and thus necessarily from an organic unity.

Volkomen juist zegt Kaftan:

According to Kaftan, this is completely correct:

en de enkele geloovige, die zich tot de dogmatische studiën zet, zal slechts dan een duurzame vrucht van zijn arbeid achterlaten, zoo hij zich niet isoleert, noch in het verleden, noch in zijn omgeving, maar juist én historisch én actueel in de volle gemeenschap der heiligen staat

Furthermore, the individual believer who puts his mind to the pursuit of dogmatic studies will only produce lasting benefit from his labors if he does not isolate himself, either in the past or from his surroundings, but instead takes his place both historically and contemporarily in the full communion of the saints.

Niet buiten de bestaande kerken om, maar door deze heen bereidt Christus zich zijne ééne heilige, algemeene gemeente.

It is not apart from the existing churches but through them that Christ prepares for himself a holy, catholic church.

Maar al heeft deze methode voor een enkel dogma op zichzelf misschien veel aanbevelenswaardigs, en al is ze in de dogmatiek ook ondergeschikt van waarde; toch heeft ze dit tegen, dat het bij haar niet komt tot een wetenschappelijk systeem.

For a few dogmas as such this method may be highly commendable, and it may be true that theologians undervalue it. Nonetheless, the objection to it is that by using this method one cannot achieve a scientific system.

Maar de uitgave van 1535 werd door Melanchton zeer uitgebreid en leidde de secunda aetas der Loci in; ze werd in eene voorrede opgedragen aan Hendrik VIII.

The 1535 edition, greatly expanded by Melanchthon, introduced the second period of the Loci. The preface was dedicated to King Henry VIII.

Barth. Keckerman te Dantzig had reeds vóór Calixtus in 1603 een Systema S. Theologiae het licht doen zien.

In 1603, even before Calixtus, Bartholomaus Keckermann at Danzig had published a Systema Summa Theologiae.

De eersten zooals de Alogi, Theodotus en zijne partij, Artemas c. s. en vooral ook in het Oosten Paulus van Samosata, bisschop van Antiochië sedert 260, trachtten de eenheid Gods zoo te handhaven, dat zij Zoon en Geest niet voor personen maar voor eigenschappen hielden en aan Jezus de Godheid ontzegden.

In the East, from 260 on, the “dynamic” party (the Alogi, Theodotus and his group, Artemas cum suis, and especially Paul of Samosata, bishop of Antioch) sought to maintain the oneness of God by regarding the Son and the Spirit, not as persons but as [divine] attributes, and denied Jesus’ deity

Het Chalcedonense bracht echter geen vrede, de verwarring nam toe, het monophysitisme was in het Oosten te sterk. Het vond wel een krachtig verdediger in Leontius van Byzantium 485—543, door Harnack de eerste scholasticus genoemd, en werd ook erkend op de 5e synode te Constantinopel 551. Maar de Monophysieten werden niet gewonnen, ook niet door de bemoeiingen van Justinianus I. De in de 7e eeuw opkomende monergistische en monotheletische strijd eindigde met de vaststelling van twee willen in Christus op de Ge synode te Constantinopel 680.

The Chalcedonian formula, however, failed to bring peace. Since the monophysitism of the East was strong, a confused situation became even more confused. Leontius of Byzantium (485–543), whom Harnack calls the first “scholastic,” was a strong defender of monophysitism, and it was also recognized at the fifth Synod of Constantinople in 551. But the Monophysites were not persuaded, not even by the interventions of Justinian I. The monergistic and monotheletic conflicts that arose in the seventh century ended at the sixth synod at Constantinople (680) with the dogmatic fixation of the two wills in Christ.

Redding uit dien toestand is er alleen door de gratia, die haar aanvang reeds neemt in de praedestinatio, die zich objectief openbaart in den persoon en het werk van Christus, certum propriumque fidei catholicae fundamentum, maar die ook subjectief in ons komen moet als gratia interna, en het geloof en de liefde ons moet instorten.

Salvation from this condition exists only by grace, which has its origin in predestination and is objectively revealed in the person and work of Christ. Objective grace is the sure and proper foundation of the Catholic faith but must also come into us subjectively as internal grace to infuse faith and love.

Ook leerde Augustinus wel de perseverantia sanctorum, maar hij durfde de subjectieve verzekerdheid daarvan niet aan.

Also, though Augustine taught the perseverance of the saints, he dared not risk the subjective certainty of it.

Vóór het concilie te Trente waren de voornaamste theologen Cajetanus ✝ 1534, Dr. Eek ✝ 1543, Cochlaeus ✝ 1552, Sadoletus ✝ 1547 e. a.

Supporting the Council of Trent were the most prominent theologians: Cajetan (d. 1534), John Eck (d. 1543), Cochlaus (d. 1552), Sadoletos (d. 1547), and others.

Aan de andere zijde stonden de Gnesio-lutheranen, vooral in Weimar en Jena, zooals Nic. von Amsdorf ✝ 1565.

On the other side were the Gnesio-Lutherans, especially in Weimar and Jena, such as Nich. von Amsdorf (d. 1505).

Argumenta et objectiones de praecipuis articulis doctrinae christ...

Einleitung in die dogm. Gottesgelahrheit...

Lehrbuch des Christl. Glaubens...

Vorles. über die Dogmatik

Argumenta et objectiones de praecipuis articutis doctrinae Christianae...

Einleitung in die dogmatischen Gottesgelahrheit...

Lehrbuch des Christliche Glaubens...

Vorles über die Dogmatik

de afgevaardigden der Dordsche Synode Carlton, Hall, Davenant, prof. in Cambridge, later bisschop van Salisbury en schrijver van Determinationes quaestionum quarundam theologicarum, Cambr. 1634, Ward, Groad, Balcanqual en voorts mannen als Burton, Warton, Prynne, Rouse, Preston, Usher

the delegates to the Synod of Dordt: Carleton, Hall, and Davenant (professor at Cambridge, later bishop of Salisbury and the author of Determinationes quaestionum quarundam theologicarum [Cambridge, 1634]). Others include Ward, Goad, Balcanqual, Burton, Warton, Prynne, Rouse, Preston, Usher

In hoofdzaak zijn ze nog orthodox, maar ze zijn meest klein van omvang, vermijden alle scholastiek, en wijken op vele punten al van de oude voorstelling af.

In the main they are still orthodox, avoid all scholastics, and diverge at many points from the old view.

Maar deze leer rust op een onhoudbaar dualisme van subject en object, maakt den menschelijken geest onafhankelijk van den kosmos, is in beginsel rationalistisch en leidt logisch en ook historisch tot het absolute idealisme. Dit was de door Prof. Spruyt niet vermoede reden, waarom de leer der ideae innatae eenparig door de scholastieke en ook door de Gereformeerde theologen verworpen werd.

But this theory is based on an untenable dualism between subject and object, is in principle rationalistic, and leads logically as well as historically to absolute idealism. According to Prof. Spruyt this was the probable reason why the theory of innate ideas was unanimously rejected by scholastic as well as by Reformed theologians.

Species aliorum intelligibilium non sunt ei innatae, sed essentia sua sibi innata est, ut non eam necesse habeat a phantasmatibus acquirere.

The forms of other intelligible things are not innate in it [the mind] but each essence is, so that it does not have to acquire this essence from sense images.

Do wetenschap moge hem leeren dat er zonde is en genade; alleen door de religie wordt hij de zaligheid der vergeving en van het kindschap Gods deelachtig.

Science may teach him that sin and grace exist, but it is only by religion that he takes part in the blessedness of religion and the sonship of God.

De vraag, waartoe het wijsgeerig onderzoek ten slotte afdaalt, is deze: is de mensch van den aanvang af mensch, beeld Gods, Gode verwant, een godsdienstig wezen geweest, of heeft hij langzamerhand daartoe zich ontwikkeld ?

The question with which philosophical inquiry finally ends is this: Were humans human from the beginning, or did they gradually develop into, religious beings?

... de godsdienst den mensch in verhouding stelt, niet tot de wereld of tot zijn medemensch, maar tot eene bovennatuurlijke, onzienlijke, eeuwige macht.

... it puts human beings in relation, not to the world or their fellow human beings, but to a supernatural, invisible, external power.

Verwant is daaraan de omschrijving, welke Schleiermacher in zijne Reden über die Religion van de openbaring gaf; gelijk voor den religieuzen mensch alles een wonder is, zoo is voor hem ook jede ursprüngliche und neue Mittheilung des Weltalls und seines innersten Lebens eene openbaring. Dezelfde opvatting keert in de Glaubenslehre terug. Het eigenaardige eener openbaring ligt niet in het natuurlijk of bovennatuurlijk karakter, dat ze draagt, maar in het nieuwe en oorspronkelijke, waarmede een persoon of eene gebeurtenis in de historie optreedt.

Related to this is the definition Schleiermacher gave of revelation in his Speeches on Religion: just as for the religious person everything is a miracle, so for that person also “every original and new communication of the universe and of that person’s inmost life” is a revelation. The same view returns in the Christian Faith. The uniqueness of a revelation does not consist in its natural or supernatural character but in the newness or originality with which it appears in history.

wordt de bijzondere openbaring, waarop het Christendom berust, meer organisch opgevat en met de algemeene openbaring in natuur en geschiedenis, in hart en geweten inniger in verband gezet

Special revelation, which is the basis of Christianity, is more organically conceived and more intimately connected in heart and conscience with general revelation in nature and history

De Christelijke theologie kwam er spoedig toe, om in de openharing, door de H. Schrift geleerd, eene gewichtige onderscheiding te maken.

It was not long before Christian theology, instructed by Holy Scripture, made an important distinction in the matter of revelation.

De geschiedenis der godsdiensten toonde aan, dat geen enkele godsdienst aan de revelatio naturalis genoeg had.

The history of religions demonstrated that a purely natural religion did not exist anywhere.

De Gereformeerden waren er nog beter aan toe door hunne leer van de gratia communis. Hierdoor werden zij eenerzijds voor de dwaling van het Pelagianisme behoed, dat de sufficientia der theol. naturalis leerde en de zaligheid verbond aan de onderhouding der lex naturae.

The Reformed theologians were even better positioned to recognize this by their doctrine of common grace. By it they were protected, on the one hand, from the Pelagian error, which taught the sufficiency of natural theology and linked salvation to the sufficiency of natural theology.

Wanneer God echter, gelijk natuur en Schrift beide leeren, een persoonlijk wezen is met zelfbewustzijn en zelfbepaling, dan kan de openbaring in eigenlijken zin, en voorts ook de openbaring in woord en daad, in waarheid en leven beide ten volle tot haar recht komen.

But if God, as both nature and Scripture teach, is a personal being equipped with self-consciousness and self-determination, then revelation in a true sense, as well as revelation in word and deed, comes fully into its own in truth and life.

Andererzijds werd de bijzondere openbaring tegengesteld aan de geestelijke wonderen, de werken der genade, die voordurend plaats hebben in de kerk van Christus en dus geïsoleerd van de herschepping en de genade.

On the other hand, special revelation was opposed to spiritual miracles, the works of grace, which happen continually in the church of Christ. Hence, on this view, they take place in isolation from re-creation and grace.

Tegen deze wereldbeschouwing, die tegen het einde der Middeleeuwen eenerzijds op onvrije gebondenheid en andererzijds opschaamtelooze losbandigheid van het natuurlijke uitliep, kwam de Reformatie in verzet.

The Reformation revolted against this worldview, which toward the end of the Middle Ages ended on the one hand in a lack of freedom and on the other in licentiousness.

Niet de letter maar de Geest, niet de Schrift maar de persoon van Christus, niet het woord maar het feit is het principium der theologie.

“Not the letter but the Spirit”; “not Scripture but the person of Christ”; “not the word but the fact is the fundamental principle of Scripture.”

non est necessarium, ut singulae veritates et sententiae sint immediate a Sp. S°. ipsi scriptori inspiratae.

nor is it necessary that individual truths and sentences be immediately inspired by the Holy Spirit himself as author.

Principium creditur propter se, non propter aliud. Principii principium haberi non potest nec quaeri debet.

A first principle is believed on its own account, not on account of something else. Fundamental principles cannot have a first principle, neither ought they to be sought.

En eindelijk kan bij vele personen, bij de aartsvaders, Debora, de richters, de koningen, de vrienden van Job, Hanna, Agur, de moeder van Lemuel, de dichters van sommige psalmen, zooals de vloekpsalmen, Ps. 73:13, 14, 77:7—9, 116:11, en voorts bij Zacharia, Simeon, Maria, Stephanus enz. de vraag gesteld worden....

Finally, with respect to many persons—the patriarchs, Deborah, the judges, the kings, the friends of Job, Hannah, Agur, the mother of Lemuel, the composers of some of the psalms, like the imprecatory psalms (Ps. 73:13, 14; 77:7–9; 116:11), and further with respect to Zechariah, Simeon, Mary, Stephen, and others—one may raise the question...

Wie dit uit het oog verliest, vervalt tot rationalisme of mysticisme, en offert het object aan het subject op.

Maar ter andere zijde toonde Schleiermacher's Glaubenslehre toch, dat...

On the other hand, Schleiermacher’s doctrine of faith (Glaubenslehre) shows that...

En dat het Christendom dit doet, dat het de absolute religie is, dat wordt derhalve ook niet bewezen door het gezag der Schrift, maar alleen door de ervaring, dat het inderdaad onze behoeften vervult.

It is because Christianity does this that it is the absolute religion, and this is established not by the authority of Scripture but only by the experience that it in fact meets our needs.

Sabatier bijv. acht, onder invloed van de beteekenis van het Fransche science, dat de grens tusschen natuur- en zedekundige wetenschappen doorloopt.

Sabatier, for example, influenced as he is by the importance of French science, believes that the boundary between the natural and the moral sciences is continuous.

Albertus Magnus maakte onderscheid tusschen geloof in de philosophie en in de theologie. Daar is geloof niets anders dan credulitas en geen weg tot kennis.

Albert the Great made a distinction between “faith” in philosophy and “faith” in theology. In the former “faith” is nothing more than “trustfulness” (credulitas) and not a way to knowledge.

Het verschil loopt juist hierover, of en waar God zich geopenbaard heeft. De geloovige Christen zegt: in de Schrift of ook in de kerk.

The disagreement concerns whether and where God has revealed himself. The believing Christian says “in Scripture” or “in the church.”

Niemand kan over God spreken, dan die uit en door Hem spreekt. Daarom kan ook alleen diezelfde Geest, die door profeten en apostelen heeft gesproken, in onze harten aan de waarheid getuigenis geven.

No one can speak about God except those who speak from and through God. For that reason alone the same Spirit who spoke through the prophets and apostles can bear witness in our hearts to the truth.

De zedewet zelve is αὐτοπιστος, zij rust in zichzelve.

The moral law is trustworthy in itself (αυτοπιστις): it rests in itself.

Dit drievoudig getuigenis is één en van denzelfden Geest; uit de Schrift dringt het door de kerk in het hart van den individueelen geloovige door. Maar in elk van die drie vormen heeft het toch eene eigen beteekenis. Het getuigenis des H. Geestes in de Schrift is het motivum κυριον ad fidem seu principium, quo gignitur, vel argumentum propter quod, κανονικον και ἀναποδεικτον. Het getuigenis des H. Geestes in de kerk is het motivum alterum, seu instrumentum, per quod credimus, εἰσαγωγικον και ὑπουργικον. Het getuigenis des H. Geestes in het hart van den geloovige is de causa efficiens fidei, principium, a quo seu per quod credimus, ἀρχηγικον και ἐνεργητικον.

This threefold testimony is one and from the same Spirit. From Scripture, through the church, it penetrates the heart of the individual believer. Still, in each of these three forms, it has a meaning of its own. The testimony of the Holy Spirit in Scripture is “the primary motive toward faith or the principle by which, or the argument on account of which, Scripture becomes regulative (κανονικον) and non-apodictic (ἀναποδεικτον).” The testimony of the Holy Spirit in the church is “the other motive or instrument through which we believe. It is introductory (εἰσαγωγικον) and supportive (ὑπουργικον).” The witness of the Holy Spirit in the heart of the believer is the “efficient cause of faith, the principle by which or through which we believe. It is originating (ἀρχηγικον) and effecting (ἐνεργητικον).”

Menno Simons velde over de kerk en hare dienaren, over studie en geleerdheid menigmaal een zeer streng oordeel.

Menno Simons frequently leveled a scathing judgment at the church and its ministers concerning study and erudition.

De mogelijkheid zelfs om de waarheid te kennen, wordt aan de kerk ontnomen, wijl reeds de apostelen haar op een dwaalspoor hebben geleid.

The church is deprived of the possibility even to know the truth, since the apostles already enter into the world on the wrong track.

Augustinus had al gezegd: turbam non intelligendi vivacitas, sed credendi simplicitas tutissimam facit.

Augustine had already said: “While the liveliness of understanding does not create confusion, the simplicity of believing renders things very safe.”

Zij luidt niet, welke waarheden iemand minstens kennen en voor waar houden moet, om zalig te worden. Die vraag zij aan Rome overgelaten; en de Roomsche theologie make uit, of daartoe twee of vier of meer artikelen van noode zijn.

It should not be: what is the minimum of truths a person must know and hold as true to be saved? Leave that question to Rome, and let Catholic theology decide whether to that end two or four articles are needed.

Het geloof is het begin en ook het einde der theologie; zij brengt het nooit tot een weten in eigenlijken zin.

Faith is the beginning as well as the end of theology; it never becomes knowing in the strict sense.

Maar deze evolutionistische voorstelling laat aan de feiten der Schiift geen recht wedervaren en acht in de leer van God elementen onvereenigbaar, die er naar het getuigenis der Schrift alle wezenlijk toe behooren.

This evolutionistic representation, however, fails to do justice to the facts of Scripture and is incompatible with a number of elements that, according to the witness of Scripture, are integral to the doctrine of God.

Erigena, de div. nat.

Erigena, The Divine Nature.

Volgens Socrates zou Eunomius, een volgeling van Arius, geleerd hebben, dat Hij God evengoed kende als zichzelven. Gods wezen bestond volgens hem alleen in de ἀγεννησια, en daarin had hij van het Goddelijk wezen een klaar, duidelijk, adaequaat begrip.

According to Socrates Scholasticus, Eunominus, a follower of Arius, is said to have taught that he knew God equally well as himself. God’s being, according to him, consisted solely in his “uncreatedness” (ἀγεννησια), and this idea gave him a clear, distinct, and fully adequate concept of the divine being.

Augustinus, de doctr. Christ. I 6. de trin. VIII 2. Epist. ad Bonsent.

Augustine, On Christian Doctrine, I, 6; idem, The Trinity, VIII, 2; idem, Epistle ad Consent.

Ursinus zegt, dat God zich aan den mensch openbaart cura notitiis de se menti hominum impressis, tum creaturis omnibus tanquam speculis et documentis suae divinitatis propositis.

Ursinus writes that God reveals himself to humans “not only by notions about themselves impressed upon their mind, but also by way of all created things displayed as so many mirrors and documents of his divinity.”

Augustinus, de lib. arb.

Augustine, Bondage of the Will.

[Calvijn] erkent dan terstond weer, dat het semen religionis, schoon allen onuitroeibaar ingeplant, toch verstikt worden kan en geen goede vrucht kan voortbrengen.

he immediately reminds us that this “seed of religion,” though ineradicably implanted in all humans, can be choked and cannot bear good fruit.

Het moreele argument, dat ook op onderscheidene wijzen wordt voorgesteld, heeft vooral door Kant eene groote beteekenis verkregen en doet tegenwoordig vooral in dien zin dienst, dat de zelfstandigheid des geestes tegenover de natuur, die in heel de cultuur en vooral in het zedelijke bewustzijn en leven aan het licht treedt, het bestaan hetzij alleen van eene zedelijke wereldorde, hetzij ook van een persoonlijk God, bewijst.

The moral argument, which is also presented in a variety of forms, has gained great significance especially as a result of the work of Kant. At present it is framed especially in the following form: from the autonomy of mind vis-à-vis nature—an autonomy that is manifest throughout human culture, particularly in the moral consciousness and life of humans—proceeds the existence either of a moral world order or of a personal God.

... dat onze kennis van God desniettemin toch waar en zuiver en betrouwbaar is, wijl zij het zelfbewustzijn Gods tot archetype en zijne zelfopenbaring in den kosmos tot grondslag heeft.

Finally, our knowledge of God is nevertheless true, pure, and trustworthy because it has for its foundation God’s self-consciousness, its archetype, and his self-revelation in the cosmos.

De eigenschappen, die dan daarna in behandeling komen en alle Gods verhouding tot de wereld doen kennen, worden weder verschillend ingedeeld, in eigenschappen van verstand en wil, waaraan Hase nog die van het gevoel toevoegt, of in intellectueele, ethische en dynamische, of in physische en moreele, en ook wel alle onder den naam van psychologische eigenschappen of eigenschappen der heilige liefde samengevat.

The attributes that follow and describe God’s relation to the world are again arranged in different ways: attributes of intellect and will (to which Hase adds that of feeling); or intellectual, ethical, and dynamic attributes; or physical and moral attributes, also known as psychological attributes or as the attributes of holy love.

Maar zakelijk komen ze zeer nauw met elkaar overeen. Of men spreekt van negatieve en positieve, onmededeelbare en mededeelbare, quiescente en operatieve, absolute en relatieve, metaphysische en psychologische, van eigenschappen van de substantie en van het subject, buiten en in verhouding tot de wereld en den mensch, feitelijk geeft men toch steeds dezelfde orde aan, waarin de eigenschappen worden behandeld.

Whether people speak of negative and positive, incommunicable and communicable, quiescent and operative, absolute and relative, metaphysical and psychological attributes, of attributes of the substance and subject apart from or in relation to the universe and humankind, actually they consistently refer to the same order in which the attributes are treated.

Augustinus, de lib. arb.

Augustine, On Grace and Free Will.

De Remonstranten waren van hetzelfde gevoelen. In hun Apol. Conf. cap. 2 zeiden zij...

The Remonstrants were of the same opinion. In the second chapter of their Confession they said that...

Zij is wezenlijk onderscheiden van de philosophische idee van το ὀν, το ἑν, το μοναχον, το ἁπλουν of van de substantie, van het absolute enz., waarmede Xenophanes, Plato, Philo, Plotinus en later Spinoza en Hegel God aanduiden.

It is essentially distinct from the philosophical idea of absolute being, the One, the only One, the Absolute, or substance, terms by which Xenophanes, Plato, Philo, Plotinus, and later Spinoza and Hegel designated God.

En nu is het Goddelijk wezen niet samengesteld uit drie personen, noch ook iedere persoon samengesteld uit het wezen en de proprietas personalis; maar het ééne zelfde eenvoudige wezen bestaat in de drie personen, iedere persoon of personeele eigenschap is van het wezen niet re maar alleen ratione onderscheiden.

Now, the divine being is not composed of three persons, nor is each person composed of the being and personal attributes of that person, but the one uncompounded (simple) being exists in three persons. Every person or personal attribute is not distinguishable in respect of essence but only in respect of reason.

Zoo nu is er ook een wil in God. Zijn willen is niet een streven naar een goed, dat Hij missen zou en zonder hetwelk Hij niet zalig kan zijn.

Now, in that sense there is also a will in God. His willing is not a striving for a good but an actual possession without which he would lack something and not be truly blessed.

De schepping is dus niet te denken als een object, dat buiten en tegenover Hem staat, dat Hij mist en waarnaar Hij streeft om het te bezitten, of waardoor Hij iets hoopt te verkrijgen, wat Hij niet heeft.

The creation, accordingly, is not to be conceived as an object existing outside of or over against him, which he lacks and strives to possess, or as something he hopes to gain, which he does not possess.

De scientia simplicis intelligentiae ging logisch aan de scientia visionis vooraf.

The “knowledge of simple intelligence” preceded the “knowledge of vision.”

Substantia en essentia liet zich in het Latijn niet zoo onderscheiden als ὑποστασις en οὐσια in het Grieksch. Men kon in het Latijn niet spreken van una essentia en tres substantiae. Veeleer was substantia gelijk het Grieksche οὐσια, en essentia klonk in de Latijnsche ooren altijd nog vreemd en ongewoon.

The Latin words substantia and essentia are not strictly parallel to the Greek words ὑποστασις and οὐσια. In Latin one cannot speak of the una essentia and the tres substantiae. Substantia, rather than essentia, is the Latin equivalent of the Greek word οὐσια, and essentia still sounded strange and unusual to Latin ears.

Zelfs de definitie van Boëthius past veelmeer in de leer van Christus dan in die der triniteit. Dit is ook altijd door de degelijkste theologen gevoeld. Richard van St. Victor bestreed deze definitie, omdat ze sprak van individua substantia en omschreef persoon daarom als divinae naturae incommunicabilis existentia.

Even Boethius’s definition fits much better in the doctrine of Christ than in that of the Trinity. The most solid theologians of the past have always sensed this. Richard of St. Victor rejected this definition because it speaks of “individual substance” and therefore defines “person” as “the incommunicable existence of the divine nature.”

En dienovereenkomstig zeide de latere theologie, dat wezen en persoon niet re maar ratione verschilden, echter niet ratione ratiocinante, d. i. rationaliter, nominaliter, gelijk Sabellius meende, maar ratione ratiocinata.

Later theology, accordingly, asserted that “being” and “person” did not differ essentially but “in reason,” not, however, in mere reasoning, that is, rationally, or nominally, as Sabellius believed, but in objective rational analysis.

Vader, Zoon en Geest zijn alzoo onderscheidene subjecten in het ééne en zelfde Goddelijke wezen. En als zoodanig dragen zij dan ook verschillende namen, hebben zij bijzondere personeele eigenschappen en treden zij altijd op in eene zekere vaste orde, zoowel ad intra als ad extra.

The Father, the Son, and the Spirit, accordingly, are distinct subjects in the one divine essence. As such they bear different names, have distinct personal properties, and always appear in a certain order, but in their “inward” and “outward” relations.

Om deze relatie van den Vader tot den Zoon en tevens tot den H. Geest werd de Vader dikwerf genoemd αὐτογενης, αὐτογενητος, αὐτοφυης, ἀποιητος, ἀναρχος, principii expers, sui ipse origo, suae causa substantiae, sui principium

In virtue of this relation to the Son and his relation to the Spirit, the Father was often called “self-born” (αὐτογενης), “self-generated” (αὐτογενητος), “uncreated” (αὐτοφυης), “without beginning” (ἀποιητος), “self-originated” (ἀναρχος), “the ground of his own substance,” “self-caused”.

Kant vond volgens Hegel, als bij instinct de tripliciteit terug en schematiseerde daarnaar de organen der kennis, de vermogens der ziel, de categorieën, de ideeën der rede enz.

Kant, said Hegel, as if by instinct rediscovered triplicity and, based on it, produced a threefold scheme for the organs of knowledge: the faculties of the soul, the categories, and the ideas.

Maar inzonderheid Augustinus vond in den inwendigen, redelijken mensch duidelijke sporen van de triniteit. En hij vond ze op verschillende wijze en in verschillende richting... Vervolgens ontdekte hij er sporen van in de vermogens der ziel, bepaaldelijk in de zinnelijke waarneming, die tot stand komt door een voorwerp, ipsa res, door een beeld daarvan in het oog, visio, en de intentio animi, welke het zintuig op het voorwerp richt.

It was especially Augustine, however, who in various ways and perspectives found the clear imprints of the Trinity in human consciousness and reason... Next he discovered traces of it in the faculties of the soul, specifically in (1) sense perception, which arises in response to an object; (2) the thing itself; (3) through an image of it in the eye and the intention of the will, which directs the sense toward the object.

Doch in de supralapsarische orde wordt de verkiezing der gemeente losgemaakt van die van Christus en van deze gescheiden door het besluit van schepping en val. Aan dat bezwaar trachtte Comrie tegemoet te komen, en hij leerde daarom, dat de verkorenen vóór het besluit van schepping en val verkoren zijn tot vereeniging met den Christus... En zoo plaatste hij beider verkiezing vóór het besluit der schepping en van den val.

But in the supralapsarian scheme the election of the church was separated from that of Christ by the (two) decrees of creation and fall. Comrie, however, tried to obviate this objection by teaching that the elect are chosen to union with Christ before the decree of creation and fall... And so he placed the election of both prior to the decree of creation and fall.

Verder bepaalde de synode er zich toe, om tegen het gebruik van harde uitdrukkingen (die echter niet met name werden genoemd) en quae ejus generis sunt alia plurima te waarschuwen, en in eene latere zitting aan Maccovius eene ernstige berisping toe te dienen over de wijze van zijn optreden.

The Synod, furthermore, confined itself to warning against the use of harsh expressions (without, however, mentioning any of them specifically) and “many other things of the same kind,” and at a later session warned against administering a strong reprimand to Maccovius for the way he had conducted himself.

Praedestinatio est constitutio finis et ordinatio mediorum ad linem

Predestination is the disposition, end, and ordering of a means to an end.

En daartegenover leert nu de schepping uit niets de absolute souvereiniteit Gods, zijne volstrekte onafhankelijkheid.

Over against this view, the doctrine of creation out of nothing teaches the absolute sovereignty of God and man’s absolute dependence.

Het schepsel heeft geene zelfstandigheid buiten en tegenover God, gelijk de schepping van een kunstenaar.

A creature, like the creation of an artist, has no independence apart from, and in opposition to, God.

De wisseling van licht en donker, van dag en nacht kon eerst met de schepping van het licht een aanvang nemen; eerst nadat het licht was geweest, kon het avond en daarna weer morgen worden, en met dezen morgen eindigde de eerste dag, want Gen. 1 rekent den dag van morgen tot morgen.

The alternation of light and darkness could only begin with the creation of light. Only after it had been light could it again be evening and the morning, and with this morning the first day ended, for Genesis 1 calculates the day from evening to morning.

Als hoofdbewijs voor deze theorie gold de waarneming, dat alle planeten, groot of klein, zich in dezelfde richting om de zon bewegen en hare wachters eveneens.

The main “evidence” for this theory was the observation that all planets, both large and small, moved in the same direction around the sun and its satellites.

Maar vader van de concordistische theorie is de abt Jerusalem geweest.

But the father of the concordistic theory is the abbot of Jerusalem.

Ofschoon de corcordistische theorie desniettemin nog door velen voorgestaan wordt, hebben anderen haar geheel laten varen, echter niet, om tot de vroeger aangenomene, historische opvatting terug te keeren, maar integendeel, om tot de ideale, visionaire of ook mythische theorie voort te schrijden. Hiertegen verheffen zich echter nog gewichtiger bedenkingen dan tegen de concordistische theorie.

And although despite this objection the concordistic theory is still being advocated by many scholars, others have completely abandoned it, not indeed to return to the historical view accepted earlier, but on the contrary to move on to the ideal, visionary, or even mystical theory.

Geheel in tegenspraak met Darwins theorie zijn de morphologische eigenschappen het minst en de physiologische het meest variabel.

Totally contrary to Darwin’s theory, morphological properties are the most variable.

Veeleer is er grond om te gelooven, dat zij, van de menschheid afgezonderd, allengs vervallen zijn tot een staat van barbaarschheid. Geen dier volken toch heeft zich alleen door eigen middelen uit dien toestand kunnen opheffen.

There is greater reason to believe that, being isolated from humanity, they gradually declined into a state of barbarism.

Het verhaal in Genesis over de eerste menschen is zeer eenvoudig, maar de toestand dier eerste menschen is niet die van eenvoudige, onnoozele kinderen, maar van volwassen, welbewuste en vrijhandelende wezens.

The Genesis account of the first humans is very simple, but their state was that of full-grown, aware, freely acting agents.

Volgens hen werd de mensch eerst geschapen met de justitia originalis; door deze werd hij in staat gesteld, om de gratia gratum faciens ex congruo te verdienen ; en als hij deze ontvangen had, kon hij daardoor de hemelsche zaligheid ex condigno verwerven. Maar Thomas had daartegen bezwaar, omdat de gratia gratum faciens dan ook op verdiensten rustte, als eene persoonlijke gave aan Adam niet door hem voor al zijne nakomelingen had kunnen verloren of verworven worden, en dan ook niet in den doop aan kleine kinderen zonder verdienste kon geschonken worden.

According to them, man was first created with “original righteousness” (iustitia originalis), which enabled him to earn the grace which makes acceptable by a merit of congruity (gratia gratum faciens ex congruo); and having received the latter, he could by it gain heavenly blessedness ex condigno, a condigned or full merit. But Thomas objected to this idea, because in that case the gratia gratum faciens was also grounded on merits if a personal gift to Adam could not have been lost or acquired for all his descendants and could not then be bestowed without merit on small children in baptism.

De Hervormers beweerden het eerste.

Reformed theologians asserted the former.

Hij maakt niet alleen onderscheid tusschen substantie, essentie eenerzijds en accidens, qualitas andererzijds, maar...

He not only distinguishes substance and essence on the one hand from attributes (accidens) and on the other from qualities (qualitas), but...

Gelijk de Vader aan den Zoon en den Geest het leven geeft en de Geest van den Vader uitgaat door den Zoon, zoo is het ook in den mensch het hart, de memoria, het diepe, verborgene zieleleven, dat aan intellectus en voluntas het aanzijn schenkt en bepaaldelijk ook den wil in orde doet volgen op het verstand.

Just as the Father gives life to the Son and the Spirit, and the Spirit proceeds from the Father through the Son, so in human beings it is the heart (memoria), the deep, hidden life of the psyche, which gives birth and being to the intellect and the will, and specifically places the will second in order to the intellect.

rustdag en werkdagen waren dus ook vóór den val onderscheiden, het religieuze leven eischte ook toen een eigen vorm en dienst en dag naast het leven der cultuur

A day of rest and days of labor were therefore also distinct before the fall. Then, too, the religious life required a form and service of its own alongside the life of culture.

Zonder de zonde zou de ontwikkeling der menschheid en de geschiedenis der aarde eene gansch andere zijn geweest, al is het ook, dat wij ons daarvan geen voorstelling kunnen maken. Maar toch is andererzijds de status integritatis niet te vereenzelvigen met den status gloriae; uit dezen mag niet tot genen worden besloten.

Without sin the development of humanity and the history of the earth would have been very different—though still unimaginable. Still, on the other hand, the state of integrity cannot be equated with the state of glory. We may not draw conclusions from the former for the conditions of the latter.

Het traducianisme verklaart noch den oorsprong der ziel noch de overerving der zonde. Wat het eerste aangaat, moet het óf komen tot de leer, dat de ziel van het kind reeds te voren in de ouders en voorouders bestond, dus tot eene soort van praeëxistentianisme; óf dat de ziel potentiëel in het zaad van man of vrouw of van beide begrepen is, d. i. tot materialisme; óf dat ze door de ouders op eene of andere wijze voortgebracht wordt, d. i. tot creatie, nu niet door God maar door den mensch.

Traducianism neither explains the origin of the soul nor the hereditary transmission of sin. As for the first difficulty, there are two possibilities: the first is to end with the theory that the soul of the child already existed in the parents and their ancestors—hence to a kind of belief in preexistence—or that the soul was potentially present in the seed of the man or the woman or in both (i.e., to come up with a materialist view). The second is that the parents themselves somehow produced it (i.e., to a creationist view), with the human agent in the place of God.

creando, zei reeds Lombardus, infundit eas Deus et infundendo creat.

by creating, said Lombard already, God influenced them and by influencing creates them.

En zoo had Adam voor zijne nakomelingen niets hoogers te verwerven; hij had alleen over te leveren wat hij had.

Thus Adam did not have to gain anything higher for his descendants.

Schepping en onderhouding zijn dus niet objectief en zakelijk, als daden Gods, in Gods wezen, maar alleen ratione onderscheiden. Dat wil echter niet zeggen, dat ons denken zoo maar willekeurig tusschen beide onderscheid maakt.

Creation and preservation, accordingly, are not objectively and materially distinct as acts of God in God’s being, but only in reason. But that understanding is not to say that the distinction is arbitrary and only exists in our mind.

Maar desniettemin was het constante leer der Christelijke kerk dat de tweede oorzaken wel geheel en al van de eerste oorzaak dependent, maar tegelijk toch ook ware, wezenlijke oorzaken zijn.

The constant teaching of the Christian church, nevertheless, has been that the two causes, though they are totally dependent on the primary cause, are at the same time also true and essential causes.

Bij Tennant komt dit zeer sterk daarin uit, dat hij aan den door langzame ontwikkeling uit het dier ontstanen mensch toch weer, in zeer indeterministischen zin, een vrijen wil toeschrijf.

In the case of Tennant, this is very clearly evidenced in the fact that, in a most deterministic sense, he again attributes to the human being, who slowly evolved from the animal world, a free will.

Als Paulus spreekt van de zonde als eene macht, die in de wereld ingekomen is en heerst, dan gebruikt hij the language of figure

Where Paul speaks of sin as a power that has come into the world and rules, Tennant uses the language of figure

zij is zelfs een peccatum voluntarium, quia ex primi hominis mala voluntate contractum, factum est quodam modo haereditarium

it is even a voluntary sin because, contracted by an evil will from the first man, it was done in some hereditary fashion

Indien deze solidariteit ook verbroken kon worden, zou niet alleen alle mede-lijden, maar ook alle liefde, vriendschap, voorbede enz. ophouden te bestaan

If this solidarity also could be broken, not only all compassion but all love, friendship, intercession, and so on would cease to exist.

Fieri nequit quin maxime sese amet creatura, quam non absorpserit amor Dei (Melanchton).

“It is impossible for a creature that the love of God has not saturated fully to love itself” (Melanchthon).

Augustinus, de cons. Ev. II c. 4.

Augustine, The Consensus of the Evangelists, II, ch. 4

Sine voluntate non potest es se peccatum, quia sine voluntate non potest existere ut sit; sine autem voluntate potest esse, quia sine voluntate potest manere quod existit

Sin cannot exist without the will because without the will it cannot exist as it is; without the will, however, it cannot be, because without the will, what exists cannot remain

Maar toch is het noch aan Rothe gelukt, om de zelfzucht uit de zinnelijkheid, noch ook aan J. Müller met zijn preëxistentianisme, om de zinnelijkheid uit de zelfzucht te verklaren

Yet Rothe failed to explain self-seeking from sensuality, and J. Müller, with his preexistentialism, failed to explain self-seeking from sensuality

Antid. conc Trid. VI 12

The Catechism of the Council of Trent, VI, 12

Dat echter het lijden niet in dien zin aan God is toe te schrijven, dat het met de schepping zelve gegeven was, staat vast op grond van de leer der H. Schrift, van het getuigenis onzer conscientie, en het wezen der religie, dat heiligheid en zaligheid ten nauwste verbindt.

The fact, however, that suffering cannot be attributed in that sense to God and that it is given with the creation itself is certain on the basis of the doctrine of Scripture, the witness of our conscience, and the essential truth of religion that most intimately unites holiness and blessedness.

Vetus Testamentum Novum praeoccupat et Vetus interpretatum est Novum.

The Old Testament anticipates and interprets the New.

De beloften des Evangelies, aan Adam, Abraham enz. geschonken, mogen wel onder den naam van foedus gratiae worden samengevat, maar ook dit foedus gratiae in het O. T. verschilt dan niet slechts in accidentia, doch ook in substantia van het N. Test., gelijk de belofte van de vervulling, de schaduw van het lichaam verschilt.

The gospel promises were given to Adam, Abraham, and others, though they may be summed up in the term “covenant of grace.” This covenant differs not only incidentally but also substantially from the New Testament, just as the promise differs from the fulfillment, and the shadow from the body.

En de H. Geest is terstond opgetreden als de Trooster, als de toepasser van het heil, door den Christus te verwerven.

And the Holy Spirit immediately acted as the Paraclete, the one applying the salvation acquired by Christ.

Zelfs de volgens de nieuwere critiek oudste stukken spreken dit geloof duidelijk uit.

Even the most ancient parts [of the Old Testament], according to modern criticism, clearly voice this belief.

Het zoonschap van Israël heeft in de eerste plaats eene theocratische, en de uitdrukking volk van God niet alleen eene religieuze, maar ook eene nationale beteekenis.

Israel’s sonship is primarily a theocratic one, and the expression “people of God” has not only a religious but also a national meaning.

Dat kan niet het geval zijn, omdat God onveranderlijk is, omdat de eisch, in het werkverbond aan den mensch gesteld, geen gril en geen willekeur is, omdat het beeld Gods, de wet, de religie in hun wezen slechts één kunnen zijn, omdat de genade de natuur, het geloof de wet niet te niet kan of mag doen.

That simply could not be the case, for God is unchangeable; the demand posed to humans in the covenant of works is not arbitrary and capricious. The image of God, the law, and religion can by their very nature only be one; grace, nature, and faith cannot or may not nullify the law.

Augustinus drukt zich geregeld aldus uit; ita vero inter Deum et homines mediator apparuit, ut in unitate personae copulans utramque naturam, et solita sublimaret insolitis et insolita solitis temperaret, Ep. ad Volus. 3.

Augustine regularly expresses himself as follows: “Thus there appeared a mediator between God and humans that, combining the two natures in the unity of the person, he might elevate what is earthly to the heavenly and temper the heavenly with the earthly” (Ep. ad Volus, 3).

Uit de vaderen κατα σαρκα, is Hij toch ὁ ὠν ἐπι παντων θεος εὐλογητος εἰς τους αἰωνας, Rom. 9:5.

From the fathers, according to the flesh (κατα σαρκα), comes the Messiah, who is over all, God blessed forever (Rom. 9:5).

Hugenholtz zegt wel, aldaar bl. 65, dat in Paulus ten duidelijkste blijkt, hoe het Christus-ideaal onafhankelijk van den historischen Jezus ontstond. Maar deze bewering is ten eenenmale onjuist en o. a. door Joh. Weiss, Paulus und Jesus, Berlin 1909 voldoende weerlegd, ook al mocht zijne meening niet houdbaar zijn, dat Paulus Jezus ook persoonlijk heeft gekend.

Hugenholtz (65) acknowledges that according to Paul it is most clear how the Christ ideal is dependent on the historical Jesus. However, this conviction [he believes] is singularly wrong and has been thoroughly discredited by, among others, J. Weiss (Paulus und Jesus [Berlin, 1909]; ET: Paul and Jesus, trans. H.J. Chaytor [New York: Harper, 1909]) even though Hugenholtz does not agree with Weiss that Paul knew Jesus personally.

Tegenover Nestorius verdedigde Cyrillus, dat de vereeniging in Christus niet eene zedelijke was, maar eene ἑνωσις κατα φυσιν of καθ’ ὑποστασιν, eene ἑνωσις φυσικη; maar wijl hij de woorden προσωπον, ὑποστασις, φυσις nog niet zoo duidelijk als lateren onderscheidde, aarzelde hij om van δυο φυσεις in Christus te spreken.

Over against Nestorius, Cyril maintained that the union in Christ was not a moral one, but a union in “nature” or in “substance,” a “natural union.” But since he did not yet distinguish the words προσωπον (person), ὑποστασις (substance), and φυσις (nature) as clearly as later theologians did, he did not hesitate to speak of “two natures” in Christ.

Wel worden de eigenschappen der Goddelijke natuur niet formaliter die der menschelijke, zooals volgens Rome de Lutherschen beweren, maar zij werken toch op de menschelijke natuur in.

It is indeed not the case that the attributes of the divine nature formally become the properties of the human nature, as is the position of Rome according to the Lutherans. These attributes do, however, inwardly impact human nature.

deze theologen werden door Stancarus heel wat hooger geschat, dan de Hervormers

these theologians were much more highly esteemed by Stancarus than by the Reformers

De Roomschen hielden daartegen wel staande, dat Christus alleen middelaar was naar zijne menschelijke natuur, maar zij moesten toch erkennen, dat Christus, om middelaar te zijn, beide God en mensch moest wezen, dat beide naturen het suppositum en de substantia mediatoris uitmaakten

Catholic scholars, on the other hand, though they maintained that Christ was only a mediator in his human nature, nevertheless had to admit that for Christ to be a mediator, he had to be both God and man, that both natures together constituted the presupposition and basis of the mediator.

de tweede uitlegging verstaat de plaats zoo, dat Christus tusschen zijn dood en zijn opstaan uit het graf naar het doodenrijk ging en aan degenen, die in Noachs dagen ongehoorzaam waren en stierven, het Evangelie verkondigde

The second interprets the text to say that between his death and resurrection, Christ left the grave and went to Hades and preached the gospel to those who were disobedient and died in the days of Noah

En ten andere is het evenzoo boven allen twijfel verheven, dat van eene nederdaling van Christus ter helle, om de geloovigen des ouden Testaments uit den hades in den hemel over te brengen, of om in het algemeen aan alle in ongehoorzaamheid of in onkunde gestorvenen (behalve dan misschien de tijdgenooten van Noach) in deze pericope met geen enkel woord sprake is.

It is equally beyond dispute, in the second place, that no mention whatever is made in this pericope of a descent of Christ into hell for the purpose of conducting Old Testament believers from Hades to heaven, or in general [of preaching judgment] to all who died in disobedience or ignorance (except, perhaps, the contemporaries of Noah).

Indien de voorstelling van Lombardus, Thomas e. a., dat Christus alleen middelaar was naar zijne menschelijke natuur, op deze wijze omschreven en beperkt werd, schijnt zij van de Gereformeerde leer weinig te verschillen.

If the view of Lombard, Aquinas, and others that Christ was a mediator only according to his human nature was denied and qualified that way, it seems to differ little from the Reformed position.

Als het middelaarsambt door de menschelijke natuur alleen kon vervuld zijn, dan volgt daaruit, dat ook andere menschen dan Christus, zij het ook in mindere mate en op lageren rang, als middelaars kunnen optreden.

If the office of mediator can only be fulfilled by the human nature, it follows that also persons other than Christ, be it in a lesser degree and on a lower level, can act as mediators.

Wie er niet mede rekent, doet eene klove gapen tusschen hetgeen Jezus zelf vóór zijn sterven leerde en hetgeen later door de apostelen verkondigd wordt. Dezen toch knoopen aan bij dat onderwijs, dat bepaaldelijk ook in de veertig dagen door Jezus aan zijne jongeren verstrekt werd.

Those who do not take account of it create a large chasm between what Jesus himself taught before his death and what was later preached by his apostles. These men, certainly, linked up with the instruction given by Jesus to his disciples specifically in that forty-day period.

Verg. Sanday-Headlam t. a. p. bl. 130: κατὰ ἄνθρωπον λέγω must be written large over all such language.

cf. W. Sanday and A. C. Headlam, Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans, 130: “must be written large over all such language.”

omnes qui salvi fiunt nisi ipso volente non fiunt

all are saved except those who of their own free will are not saved

nullum hominum fieri salvum nisi quem salvum fieri ipse voluerit

no human being is saved unless he himself wants to be saved

evenals onder het Oude Testament de verzoenende handeling niet bestond in het slachten van het offerdier, maar in de besprenging van het bloed op het altaar of op het verzoendeksel, Lev. 16: 11—16, zoo brengt Christus de verzoening eigenlijk niet op aarde door zijn dood, maar in den hemel door zijne voorbede tot stand.

just as under the Old Testament dispensation the atoning act consisted not in slaying the sacrificial animal but in sprinkling its blood on the altar or on the mercy seat (Lev. 16:11–16), so Christ really brings about expiation on earth, not by his death, but by his intercession in heaven.

Dat nu deze subjectieve gerechtigheid, die wezenlijk in vertrouwen op God bestaat, ook eene vrucht van Gods genade en eene werking zijns Geestes is, treedt uit den aard der zaak in het O. T. nog niet zoo duidelijk aan het licht.

The fact that this subjective righteousness, which basically consists in trust in God, is also a fruit of God’s grace and a working of his Spirit is the nature of the case in the Old Testament.

hij maakt daarom onderscheid in de gaven, naarmate ze dienen tot stichting der gemeente, 1 Cor. 12:7, 14:12, stelt om die reden de glossolalie ver beneden de profetie, 1 Cor. 14, en raadt alle geloovigen aan, om te streven naar de beste gaven, waarbij de liefde de uitnemendste weg is, want zonder haar zijn alle gaven waardeloos, 1 Cor. 12:31v.

For that reason he distinguishes between the gifts in terms of whether they serve to edify the church (1 Cor. 12:7; 14:12). For that reason he rates glossolalia far below prophecy (1 Cor. 14) and counsels all believers to strive after the best gifts. Among these gifts love is the most excellent, for without it all other gifts are worthless (1 Cor. 12:31–13:13).

wiewohl etliche achten, man solle nichts lehren vor dem Glauben, sondern die Busse aus und nach dem Glauben folgend lehren, auf dass die Widersacher nicht sagen mögen, man widerrufe unsere vorige Lehre, so ist aber doch anzusehen, weil die Busse und Gesetz auch zu dem gemeinen Glauben gehören (denn man muss ja zuvor glauben, dass Gott sei, der da dreue, gebiete und schrecke ect.), so sei es für den gemeinen groben Mann, dass man solche Stücke des Glaubens lasse bleiben unter dem Namen Busse, Gebot, Gesetzfurcht etc., auf dass sie desto unterschiedlicher den Glauben Christi verstehen

Although some people indeed believe one ought not teach anything antecedently to faith but teach repentance in terms of faith and flowing from faith, yet so that the adversary may not be able to say I’m recanting my earlier teaching, one has to assume that, since repentance and law also belong to the common beliefs (for one must certainly have believed beforehand that it is God who threatens, commands, and frightens), it is for ordinary uneducated persons that one should leave such doctrines under the name of ‘repentance,’ ‘command,’ ‘law,’ ‘fear,’ and so on in order that they may understand the Christian faith all the more discriminatingly.

Als wij dit alles onder den naam van mysticisme van de eigenlijke mystiek afzonderen, blijft voor deze toch nog het streven over, om met behulp van eene buitengewone werking der goddelijke genade tot eene hoogere kennis van en eene inniger gemeenschap met God door te dringen, dan die voor den gewonen geloovige is weggelegd.

If we isolate all this from true mysticism under the name of general mysticism, there still remains for the latter the endeavor, with the aid of an extraordinary working of divine grace, to advance to a higher knowledge and a more intimate communion with God than can be achieved by the ordinary believer.

Holtius en Comrie gaven sedert 1753 samen uit: Examen van het ontwerp van Tolerantie, om de leer in de Dordr. Synode, anno 1619 vastgesteld, met de veroordeelde leer der Remonstranten te vereenigen.

In 1753 and the following years, Holtius and Comrie jointly published Examen van het Ontwerp van Tolerantie, 10 vols. (Amsterdam: Nicolaas Byl, 1753) with a view to reconciling the doctrines adopted by the Synod of Dort (1619) with the doctrines of the Remonstrants condemned by the synod.

Door prediking, tucht, collegia pietatis en vele geschriften trad Spener op tegen de doode orthodoxie.

By means of sermons, discipline, lectures on piety, and numerous writings, Spener took action against dead orthodoxy.

zij doet ons inzien, dat tristitia, spes et metus, commiseratio, humilitas, poenitentia, cognitio mali, meditatio mortis het leven onderdrukken en dus niet goed kunnen zijn.

It enables us to see that sadness, hope, fear, pity, humility, repentance, knowledge of evil, and meditation or death oppress life and therefore cannot be good.

Als de mensch één geheel, een organisch wezen is, dan moet hij in de kern van zijne persoonlijkheid, in zijne innerlijke gezindheid óf goed óf kwaad zijn.

If humans are of one blood, if they are organic beings, they must in the core of their personality, in their inmost disposition, be either good or evil.

Deze ethische gezindheid is niet uit den mensch als natuurwezen, uit zijn egoïsme te verklaren, maar wijst terug op de inmanente objectieve rede, die in hem werkt en zich door het booze heen in mensch en wereld realiseert.

This ethical disposition cannot be explained by saying that human beings are products of nature, in terms of their egoism, but harks back to an immanent objective reason that works in them and realizes itself through the evil present in themselves and the world.

daarom heeft de mythologie natuur, de Christelijke theologie daarentegen geschiedenis tot inhoud, bepaaldelijk zooals deze zich concentreert in den persoon, en nog nader in den dood en de opstanding van Christus, die het keerpunt der tijden is.

Therefore, whereas nature is the content of mythology, the content of Christianity is history, especially as this is concentrated in the person of Christ, who is the center of history.

Ook al loochenden piëtisme en methodisme de verwerving der zaligheid door Christus niet, zij lieten deze toch ongebruikt staan en brachten ze met de toepassing in geen organisch verband.

Even though Pietism and Methodism did not deny the acquisition of salvation by Christ, they did not use this doctrine or relate it in any organic way to the application of salvation.

God is eeuwige liefde, eeuwig verzoend, eeuwig één met den mensch.

God is eternal life, eternally reconciled, eternally one with humankind.

Er behoeft dus naast de genade, die van de zonde verlost, geene andere genade te zijn, die den mensch dan nog boven zijne natuur verheft.

Accordingly, besides the grace that delivers us from sin, there needs to be another grace that then elevates humans above their nature.

Anderen onderscheidden in de roeping eene vocatio inefficax et efficax, of eene vocatio externa en interna, en zagen in de vocatio efficax of interna den aanvang van het nieuwe leven.

Others distinguished an “inefficacious” from an “efficacious” or an “external” from an “internal” calling as the beginning of the new life.

In den strijd tegen het neonomisme zijn enkele Gereformeerden daarom van eene eeuwige rechtvaardigmaking of van eene rechtvaardigmaking van eeuwigheid gaan spreken. De zaak, welke men er door uitdrukken wil, wordt door allen erkend, want Christus heeft zich metterdaad in den raad des vredes van eeuwigheid voor zijn volk tot borg gesteld, hun schuld op zich genomen, en zijne gerechtigheid hun toegerekend.

In the controversy with neonomianism, some Reformed theologians therefore began to speak of an “eternal justification” or of a “justification from eternity.” The concept that these theologians wanted to express by these terms is recognized by all of them, for Christ indeed from eternity offered himself as surety for his people, took their guilt upon himself, and imputed his righteousness to them in the counsel of peace.